,,Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości”

Jan Paweł II

Uchwalona 230 lat temu, 3 maja 1791 roku była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną Konstytucją. Miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie.

Stanisław August Poniatowski od początku swojego panowania przystąpił do wprowadzania reform. Jedne z nich były narzucone przez Rosję, tak jak wprowadzenie równouprawnienia dla innowierców, co stało się przyczyną Konfederacji barskiej. Król jednak wprowadzał też rozważne reformy. Utworzył ministerstwa skarbu i wojska oraz ustanowił cło krajowe. Rozpoczęto również dyskusję nad potrzebą gruntownych reform ustrojowych. Prace nad konstytucją przyśpieszyły pod koniec 1790 roku i miały charakter tajny. 4 grudnia 1790 roku Ignacy Potocki w rozmowie ze Stanisławem Augustem ustalił, że król przejmie inicjatywę w pracach nad kształtem nowej konstytucji, a projekt ten przygotowany w tajemnicy, zostanie w całości przedstawiony do zatwierdzenia sejmowi. W zamieszaniu, które panowało podczas obrad, o przyjęciu Konstytucji 3 Maja bez czytania przesądził przypadek. Król przemawiał trzykrotnie, a kiedy podniósł rękę chcąc zgłosić chęć przemawiania po raz czwarty, jeden z posłów uznał, że król zaczyna już składać przysięgę na nową konstytucję. Król wszedł na krzesło i złożył przysięgę na ręce biskupa krakowskiego Feliksa Turskiego, pośród entuzjazmu zgromadzonego tłumu i bez żadnego głosowania. W takich oto okolicznościach, 230 lat temu uchwalono konstytucję.

Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej – zachowywała stanową strukturę społeczeństwa, ale otwierała perspektywy dalszych przekształceń systemu państwowego. Na jej podstawie przyjęto monteskiuszowski podział władz na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a także zniesiono m.in. liberum veto, konfederacje i wolną elekcję. Choć Konstytucja 3 maja obowiązywała jedynie przez 14 miesięcy, była wielkim osiągnięciem narodu polskiego chcącego zachować niezależność państwową oraz zapewnić możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju. Mimo rozbiorów Polski, pamięć o drugiej w dziejach świata konstytucji narodowej, którą była Konstytucja 3 Maja, przez kolejne pokolenia pomagała podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości. Mimo zakazu, rocznice jej uchwalenia były świętowane przez znajdującą się pod zaborami polską ludność. Od czasu odzyskania niepodległości w 1918 roku, Święto Konstytucji 3 Maja było obchodzone jako najważniejsze święto państwowe.

Święto Konstytucji 3 Maja w PRL zostało zastąpione obchodami Święta Pracy w dniu 1 maja. Polskie władze komunistyczne oficjalnie zdelegalizowały Święto Konstytucji 3 Maja w 1951 roku. Do roku 1989, w rocznicę uchwalenia Konstytucji, często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych. Po transformacji ustrojowej, od kwietnia 1990 roku, Święto Konstytucji 3 Maja należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt.

autor: jchmielewski